چگونه یک داستان کوچک بنویسیم
نویسنده: احسان عباسلو
نشر صاد
من حتی کلمه «داستانک» را هم نمی‌پسندم چرا که حرف «ک» در آخر کلمه داستان همان «ک» تصغیر است و کلمه را در معنا به همان داستان کوتاه تبدیل نموده درحالی‌که داستان کوتاه مقوله خاص خود است.
اگر به‌دنبال معادل‌سازی برای این نوع داستان باشیم شاید معادل «داستان کوچک» برای آن غریب نباشد زیرا این نوع داستان‌ها دارای تضادهای زیادی در درون خود هستند که یکی همین تضادها میان نام آن‌ها با محتوا و عمق‌شان بوده است. کوچکی به معنای حقیربودن نیست و درعین‌حال بر حجم هم دلالت دارد. کوتاه، تک بعدی است اما کوچک می‌تواند چند بعدی باشد و این خصیصه‌ای است که در داستان‌هایی از این دست جبران کوتاهی آن را کرده است.
به دو شکل زیر دقت فرمائید:
شکل سمت راست کوتاه است اما شکل سمت چپ کوچک می‌باشد. تفاوت داستان کوچک هم می‌تواند در همین شکل خلاصه گردد. داستان کوچک دارای حجم بوده و چند بعدی است. صرفاً کوتاه نیست. کاستی کوتاهی را با عمق خود جبران می‌کند. کوتاه فاقد عمق است اما کوچک می‌تواند ماهیتی متفاوت را در آن واحد از خود نشان دهد.
شکل سمت چپ شاید در اصل این مکعب باشد. بنابراین داستان کوچک می‌تواند یک نام پیشنهادی مناسب برای این نوع داستانی باشد و البته می‌شود انتظار پیشنهاد نام‌های بهتری را هم داشت اما به هرحال لازمه رسیدن به نامی که ادای محتوا و معنا کند، نظریه‌پردازی است. بایست با مطرح نمودن نظریه‌های درست، نامی مناسب مبتنی بر آرای نظریه‌های مطروحه، انتخاب و پیشنهاد نمود. مادامی که نظریه‌های مشخص وجود نداشته باشند، معرفی نام مناسب نیز کمی عجولانه می‌نماید و لاجرم ناکارآمد.
حجم داستان کوچک
اگر بخواهیم به سراغ قاعده و میزانی برای حجم داستان کوچک برویم باز هم به مانند نام‌گذاری آن، با مشکل روبرو خواهیم شد. نه در غرب و نه در شرق برای این قالب حجم مشخصی دیده و معرفی نشده است. هر کس بنا به نیاز و نظر خود اندازه و حجمی را در نظر گرفته و به کار برده است. برای نمونه چنین استنباط می‌شود که مثلاً یک داستان فلش یا همان رعدآسا باید به اندازه حداکثر نیم صفحه باشد اما کتابی به نام «فلش‌فیکشن، ۷۲ داستان خیلی کوتاه» وجود دارد که از سوی انتشارات نورتون که یک بنگاه انتشاراتی بسیار معروف و معتبر در ایالات متحده می‌باشد به چاپ رسیده و در آن داستان‌هایی تا حجم دو و نیم صفحه هم وجود دارند که البته اگر به فارسی ترجمه شوند طبق معمول تا سه و شاید سه و نیم صفحه حجم پیدا کنند. همین اندازه حجم داستان‌های فلش به ما ثابت می‌کند که یک اتفاق نظر جهانی پیرامون اندازه داستان‌های مینیمال وجود ندارد.
برخی برای حل این معضل در جشنواره‌ها به شمارش کلمات بسنده می‌کنند و اعلام می‌دارند داستان‌ها بایست دارای این تعداد از کلمه باشند. مبنای شمارش را هم صرفاً همان شمارنده برنامه word در پایین صفحه می‌دانند.
البته مبنای شمارش واژگان همواره این مشکل را دارد که مشخص نیست منظور از واژه در چنین داستانی دقیقاً چیست. آیا علامت های «؟» و یا «!» نیز یک واژه محسوب می‌شوند؟ آیا اعداد هم یک واژه حساب می‌شوند؟ اگر عددی نظیر ۲ واژه حساب می‌شود، آیا ۲۲ یا ۲۲۲ یک واژه است یا چند واژه؟ کلمات ترکیبی چطور؟ آیا «صعب‌العبور» یا «تنگدست» یک کلمه‌اند یا دو کلمه؟
به نظر می‌رسد حجم داستان مینیمال یک حجم توافقی است که برگزارکننده‌های جشنواره‌ها بنا به نیاز و صلاحدید خودشان آن را تعیین می‌کنند. در غیر جشنواره‌ها نیز باز معیار و نظر شخصی وارد است و البته کسی نیز اعتراضی ندارد اگر داستان یک صفحه باشد یا دو صفحه. آنچه تا به حال در نظر عموم قابل قبول بوده حجمی است که حداکثر دو صفحه بوده باشد؛ گرچه همان کتابی که معرفی کردم چنین ایده‌ای را رد می‌کند.
داستان را بنویسید تا کامل نشود نه اینکه فکر کنید حتماً باید سه خط یا ده خط یا یک صفحه بشود. هرگز داستان را بر مبنای اندازه ننویسید. اگر لازم شد اصلاً آن را تبدیل کنید به یک داستان کوتاه. مهم این است که شما یک داستان داشته باشید، یک داستان کامل.
داستان کامل باید همان خصوصیات بالا یعنی فهم مخاطب از اتفاقات و علت‌ها و معلول‌ها را شامل شود. اگر داستان شما را وادار می‌کند سراغ گذشته فرد بروید و از آن هم بنویسید، خوب بروید و بنویسید. مهم حجم داستان نیست بلکه مهم داستان و نیازهای آن است.
هرگز هنگام نوشتن داستان کوچک خط‌کش و متر به دست نگیرید.
اندازه هر داستان بسته به درک پیرنگ آن، مشخص شدن روابط علت و معلولی، معرفی درست و به اندازه شخصیت‌ها و همچنین مشخص شدن روابط بین شخصیت‌ها دارد. هدفمندی کنش‌ها و مفهوم بودن آن‌ها، کارآیی دیالوگ‌ها نیز از جمله دیگر مواردی است که در اندازه داستان مهم هستند.
داستان کامل داستانی است که خواننده با خواندن آن به درکی اقناع‌کننده و ارضاءکننده برسد. اینکه داستانی خوانده دارای سروته، مفهوم و دارای احساس یا اندیشه و یا هر دو.
پیشینه فرهنگی
متأسفانه آنچه داشته‌های ما را از آنِ دیگری ساخته، ناتوانی و قصور در شناخت خود و داشته‌های خود است. همان‌گونه که تا حال تأکید شده، کوچک‌نویسی و آنچه غرب مینیمال می‌نامدش چه بسا که تعلقش به ما بیش از تعلقش به هر حدود فرهنگی دیگری باشد. علت این تعلق را می‌شود در بسترهای متنوعی شامل فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و ادبی جستجو نمود.
«در خانه اگر کس است یک حرف بس است»
«کم گوی و گزیده گوی چون دُر»
این ضرب‌المثل‌های برگرفته شده از اشعار ایرانی کلاسیک که اولی به سعدی منسوب است (و البته به دیگرانی از جمله فقیر شیرازی نیز منتسب است) و دومی هم سخن نظامی است، به نوعی می‌توانند اعلامیه کوچک‌نویسی ایرانی تلقی گردند. همان‌سان که اشاره شد کوچک‌نویسی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد لیکن از آنجا که در نزد هنرمندان و نویسندگان و شعرای ما، هنر یک امر شهودی مفروض بوده به همین دلیل برای علمی‌کردن آن چندان تلاشی صورت نگرفته که بلکه هیچ تلاشی اتفاق نیفتاده و لذا کوچک‌نویسی نیز به همین سبب نظریه‌پردازی نشده و حتی از شمول انواع داستان ایرانی خارج شده است. تنها در همین سالیان اخیر بوده که زمزمه‌های نظریه‌پردازی هنر و ادب ایرانی مطرح شده که آن هم متأسفانه در حد همین زمزمه‌ها باقی مانده است. با این حال پرداختن به کوچک نوشته‌های ایرانی می‌تواند توانمندی‌های صاحب‌قلمان ما را در این عرصه به رخ بکشد و از سویی شاید در آینده بتوانیم کوچک‌نویسی ایرانی را شکل صادراتی بخشیده به کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای فارسی زبان بیشتر معرفی‌کرده و آن را رواج دهیم.
بازگردیم به مبنای اصلی بحث که پرداختن به ریشه‌های دیرین فرهنگی ما در کوچک‌نویسی است. در همین ضرب‌المثل دوم که من در بالا ذکر کردم دو نکته کلیدی داستان کوچک ایرانی نهفته است: کم‌گفتن و گزیده‌گفتن. کم‌گفتن که اصلی‌ترین عنصر داستان‌های کوچک از حیث فرم و صورت است و گزیده‌گفتن که به محتوای سخن اشاره دارد. برداشت دیگر از این دو نکته می‌تواند آن باشد که در نزد ایرانیان، هم صورت و هم محتوا مورد نظر و توجه بوده است و هیچ یک از دیگری جدا لحاظ نشده‌اند. از سویی هر کدام خصیصه‌های خاصی را باید دارا می‌بوده و آموزه و اصول و قاعده‌ای برای هر یک مطرح باشد. برای فرم، کوتاه بودن و سبُک بودن مطمع است و در نزد محتوا برعکس، ثقیل و عمیق و ارزشمند بودن.
به کوتاه گفتن لطافت بود
سخن از پر گفتن آفت بود
تنظیمات
اندازه فونت
16
فاصله بین خطوط
36
ایران سنس
وزیر
نازنین