داستان‌های بازنویسی شده از سرزمین فلسطین
بخشی از فرآیند نوشتن حاصل تجربه زیسته است، ولی بخشی از آن نیز ممکن است به‌واسطه ذخیره عاطفی نویسنده محقق شود.
هر ساله برای جذب و حمایت از نوقلمان سراسر کشور، نشر صاد جشنواره خودنویس را برگزار می‌کند. و با برگزاری کارگاه به برگزیدگان کمک می‌کند که طرح خودشان را به داستان و رمان‌های قابل دفاع تبدیل کنند. امسال نیز 17 طرح برگزیده شده‌اند، که 5 عدد از این طرح‌ها با موضوع غزه است.
در این رابطه با سیده عذرا موسوی، دبیر علمی پنجمین دوره خودنویس صحبت می‌کنیم.
۱. هر ساله جشنواره خودنویس با حمایت نشر صاد برگزار می‌شود. در این دوره چه چیزی باعث شد به سراغ «غزه» به عنوان موضوع ویژه این دوره بروید؟
موسوی: زبان و ادبیات جلوه‌گاه اندیشه و آرمان یک جامعه است. انسان‌ها از زبان برای انتقال پیام‌ها، عواطف و اندیشه‌های خود بهره می‌برند و از ادبیات که زبان برتر است، به عنوان ابزاری در انتقال بهتر و مؤثرتر اندیشه خود استفاده می‌کنند. ادبیات در ماندگار کردن ارزش‌ها و اندیشه‌ها سهمی بزرگ و عمده‌ای بر دوش دارد. به همین دلیل هر اندیشه‌ای که در قالب مناسب خویش ریخته شود، ماندگار خواهد شد.
از سوی دیگر، تاریخ زمین بازی مستبدان و قدرت‌های استعمارگر است. آن‌ها نخست حافظه تاریخی ملت‌ها را پاک می‌کنند و سپس آنچه را که مایلند و می‌پسندند، می‌نویسند. درواقع تاریخ را جعل می‌کنند و با بَزَک کردن چهره ظالمان و جنایتکاران، صورت دیگری از آن‌ها تصویر می‌کنند.
بنابراین در این جنگ روایت‌ها نویسندگان می‌توانند با زبان داستان و رمان به مفاهمه و گفت‌وگو با مخاطبان خود بپردازند و به‌واسطه این قالب داستانی محبوب از آرمان خود یعنی فلسطین و ارزش‌ها و باورهای پیرامون آن دفاع کنند و اجازه جعل و تاریخ‌سازی را به دشمنان ندهند.
به‌دنبال این بیداری جهانی، جشنواره خودنویس تصمیم گرفت به‌صورت ویژه به موضوع «غزه و فلسطین» بپردازد و انگیزه نوشتن درباره آن را در نویسندگان تقویت کند. بنابراین در این دوره، موضوع غزه یکی از موضوعات مسابقه بود که اتفاقاً با استقبال خوب مخاطبان روبه‌رو شد.
۲. برگزیدگان امسال ۱۷ نفر نوقلم بودند که از بین این افراد ۵ نفر طرحشان با موضوع غزه است، بیش‌تر برایمان از این ۵ طرح بگویید.
موسوی: همان‌طور که عرض کردم، استقبال از این موضوع بالا بود. به‌گمانم دلیل آن هم اطلاع بیش‌تر مخاطبان از اوضاع فلسطین و منطقه و آشنایی با مسائل غزه و جنایات رژیم صهیونیستی بوده است. ولی در بین همه طرح‌ها این پنج طرح از بداعت و تازگی بیش‌تری برخوردار بودند و نویسندگان کوشیده بودند از منظر جدیدی به مسائل فلسطین و غزه نگاه کنند. برخی از سوژه‌ها بسیار جذابند و اگر نویسندگان موفق شوند از عهده نوشتن آن‌ها بربیایند، آثار بسیار خواندنی‌ای خواهند بود.
۳. از میان مجموع طرح‌های دریافتی چند درصد از طرح‌ها با موضوع غزه ارائه شدند؟ در صورت زیاد بودن این طرح‌ها شما با چه رویکردی این ۵ اثر را انتخاب کردید؟ وجه تمایز آن‌ها چه بود؟
موسوی: موضوع غزه و فلسطین توانسته بود در بین تمام موضوعات جشنواره بیش‌ترین توجه را به خود اختصاص بدهد و شاید بیش از یک‌چهارم طرح‌ها به این موضوع پرداخته بودند. البته به دلیل جوان بودن و نوقلم بودن شرکت‌کنندگان تعداد زیادی از آن‌ها به سوژه‌های تکراری پرداخته بودند. ولی به نظر می‌رسد که نویسندگان طرح‌های برگزیده قصه شنیدنی‌تری برای گفتن دارند.
۴. می‌گویند اثری تأثیرگذار است که خود نویسنده آن را تجربه کرده باشد؛ حالا با توجه به اینکه افراد برگزیده تجربه‌‌ای از حضور در فلسطین و غزه ندارند، آیا طرح‌های آنان باورپذیر است؟
موسوی: پرسش شما محدود به موضوع فلسطین نیست. هر نویسنده‌ای که قصد دارد از زمانه و مکانی بنویسد که از او دور است، نیازمند کوشش مضاعفی است. احتمالاً نوشتن یک داستان تاریخی مثل داستانی مربوط به زمانه پیامبر در حجاز یا حمله مغول به خراسان بزرگ هم مثل نوشتن درباره فلسطین باید سخت باشد.
بخشی از فرآیند نوشتن حاصل تجربه زیسته است، ولی بخشی از آن نیز ممکن است به‌واسطه ذخیره عاطفی نویسنده محقق شود. برای نویسنده ایرانی که تجربه هشت سال دفاع مقدس را دارد، صف‌آرایی قدرت‌های بزرگ تسلیحاتی در برابر کشوری که با نیروی ایمان می‌جنگد، چیز غریبی نیست. ضمن اینکه داستان، جهان خیال است. نویسنده، خدای عالم خیال خویش است و هر وقت که اراده کند، می‌تواند این جهان خیال را احضار کند.
نکته حائز اهمیت دیگر این است که پژوهش بخشی از فرآیند نوشتن است. هر اثری فارغ از گونه و موضوع، نیاز به یک پیشینه مطالعاتی و پژوهشی دارد. در مواجهه با موضوع فلسطین، آن دسته از نویسندگان که اخبار را با دقت رصد کرده و تحلیل‌ها را دنبال می‌کنند، می‌کوشند که به تاریخ و جغرافیای منطقه اشراف بیابند و از زاویه تازه‌ای به مسائل نگاه کنند، موفق‌ترند.
قطعاً جهان یک انسان ایرانی با جهان یک انسان فلسطینی متفاوت است. هنر نویسنده در نزدیک شدن و کشف این جهان است.
۵. این طرح‌ها مطلقاً به غزه پرداخته‌اند یا خیر؟ آیا این‌طرح‌ها با تبدیل شدن به یک اثر می‌توانند خواننده را با مردم غزه پیوند دهند یا صرفاً همان داستان‌های همیشگی‌اند که تنها وجه تفاوتشان محل وقوعشان است؟
موسوی: ببینید، می‌گویند، همه قصه‌ها نوشته شده‌اند و هیچ قصه تازه‌ای گفته نمی‌شود، تنها فرمول‌شکنی‌ای که ممکن است اتفاق بیفتد، در نثر است. نویسنده باید طوری داستانش را بنویسد که دیگران ننوشته‌‌اند. همان‌طور که می‌گویند، فیلمنامه‌ها نوشته نمی‌شوند؛ بلکه بارها و بارها بازنویسی می‌شوند.
هر داستانی که درباره فلسطین و غزه نوشته شود، در نقطه‌ای دیگر از دنیا امکان وقوع دارد، ولی آنچه از طرح‌ها برمی‌آید این است که احتمالاً ما با قصه‌های تازه‌ای از این سرزمین روبه‌رو خواهیم شد. قصه‌هایی که یا نشنیده‌ایم، یا کم‌تر شنیده‌ایم و محصول آن تاریخ و جغرافیا هستند.
فلسطین نماد خیر در برابر شر مطلق است و اسطوره نبرد خیر و شر همواره در تاریخ جهان بازنمایی شده است. امید است برگزیدگان پنجمین دوره مسابقه خودنویس بتوانند به‌خوبی و با موفقیت از پس خلق یک داستان خواندنی بربیایند.
